Kafelek z ulicy Literatów w Wilnie...
Wyjątkowy i znaczny jest, późnoromantycznego pisarza - Kraszewskiego , wysoce produktywnego (napisał ponad 200 woluminów), wkład do rozpowszechniania literatury litewskiej, po polsku napisanej; To prawda, że charakter jego pism jest prawdopodobnie bardziej pod wrażeniem litewskiej, zamiast polskiej inteligencji. Dla tych ostatnich jest o wiele ważniejsze było i jest, na przykład, powieści o polskiej historii (Stara baśń, Hrabina Cosel itp.) a dla litewskich kulturoznawców i przedstawicieli krajowego odrodzenia ważniejsza jest epicka trylogia Anafielas (Witolda lament w Witolorauda 1840 Mindaugas - Mindows 1843; Witoldowe Boje 1845) i KUNIGAS (1882), czyli noweli o bohaterskich obrońcach Pilėn. W literaturze polskiej tylko nikłe ślady pozostawił u Kraszewskiego obraz realiów Wilna, realia - takie jak opowiadania Kościół św Michała w Wilnie (Kościół św. Michalski w Wilnie 1833) (Historia o biednej dziewczynce spod Ostrej Bramy 1841), poeta i świat (Poeta i Świat, 1839), Metamorfozy (1859) i inne.
Bezcenne są zasługi autora dla litewskiej historiografii i kultury - jego dzieje o Litwie, Wileńska historia i opisy podróży, wspomnienia i liczne artykułów publikowanych w czasopismach (najczęściej edytowane i publikowane przez magazyn Atheneum 66 tomów, 1841-1852). Prawie wszystkie z tych prac, mówiące o lokalnej historii, ludziach, pisarz zachowuje się niczym ciekawy, wierny i lojalny badacz i utrzymuje szacunek i ton w stosunku do opisywanego obiektu.
Z licznych świadectw potwierdzających takie zachowanie autora byłoby wdzięcznie przytoczyć list Andriausa Vištelisa do Kraszewskiego : „Ja cię kochałem, tato drogi i zanim będę mógł zobaczyć twoją twarz mądrego człowieka, od chwili, gdy zacząłem czytać nowe ale stare jak świat Ewangelie, i dokładnie zbadałem (Anafielą) pokochałem całym sercem i duszą jak swego ojca i litewskiego króla, albo raczej, zgodnie z przyjętymi zasadami - jak najwyższej jakości dowódcę i następcę Kestutisa dzieci - Wilno: Science, 1992, str. 206
Najgłośniejszego rezonansu w kulturze litewskiej doczekał się ANAFIELAS który, zdradzał określony genotyp litewskości - jej wartość i znaczenie różnych aspektów badała dużą grupa naszych naukowców. W tej trylogii, którą pisarze z „Aušry" ocenili jako mitologię narodową, duchowego życia religijnego i kwintesencję wypraw wojskowych, największy ciężar spada na aspekty genezy . „Na podstawie wówczas dostępnych w mitologii litewskiej, a raczej to, co uważa się za materiały źródłowe, Kraševski wierszem zaczepia o kultury litewskiej punkt startowy. - to moment kiedy mit staje się historią przedstawioną przez historię legendarnego i fikcyjnego bohatera narodu litewskiego przodek Vitola . Gatunek biografii jest bliski strukturze antycznej dzieła " nara- 66 " bliżej struktury, znanej od starożytności i opisów żywotów świętych zbudowanych.
Z drugiej strony Kraszewski tych litewskich pogańskich władców często traktuje jako ludzi, którzy rozumieją istotę niezbędności chrześcijaństwa i także konieczność i upadek własnych bogów. Jego Kraszewskiego Mindaugas na chrześcijaństwo - w przeciwieństwie do wspomnianego Słowackiego bohatera - patrzy, powiedzmy jakoś tak z dobrotliwym fatalizmem, ponieważ widzi i rozumie, że nowy Bóg jest potężny. Pisarz stworzył monolog wyciągnął prawie apokaliptyczne widoki i obrazy pogaństwa upadku, wśród których zawarty w groteskowym sensie stary bóg:
Ja, Treniota, nie jestem pogańskim Kniazem, ale królem chrześcijańskiej Litwy. [...] Bóg chciał, Bóg dał i wszyscy zginęli: / konie Balvonus następnie rozprzestrzenił dolin, / Święty suvirto gaje na ziemi, / A głowa wiara Krivis, przemywa przez chrzest, / poszli do konwersji ludzi do wiary, z krzyżem na piersi ( on również Trojnacie, lecz za Pogan Kniaziem, / Krolem litewskim, Litwy Chrześcijańskiej. [...]
Bog chce, BOG skinąl Wszystko spadło I: konie / Bahvany rozniosly doliny w, / Święte Gaje NA Ziemie zwalily / A Glowa Wiarus, umył Krewe chrztem obmyty, / lud nawracać poszedł przenosząc Krzyż na piersi.)
Główne punkty historycznej genezy Litwy Kraszewski uchwycił inaczej niż Mickiewicz, Słowacki, Czeczot czy Syrokomla. Odmiennie od tych pisarzy, którzy zajęli taką pozycję męczenników i którzy opowiadają prawie prawdziwie wyglądające zdarzenia z przeszłości a Kraszewski jak twórca buduje nową świadomość. Tak jak u Mickiewicza Grażyna i Konrad Wallenrod, tak u Słowackiego MINDOWE, HUGO, czy Syrokomli Urodzony Jan Dęboróg czy Margier oni jakby przedłużają (nie w chronologicznym sensie), dopełniają historyczne wydarzenia, poetyzują je, i /albo według innych źródeł oni identyfikują się z historycznym kontekstem.
Tymczasem intencje autora Anafielasa są nieco inne, wynikają z chęci wypełnienia okrągłej, prawie "czystej" tablicy historii, chce to wypełnić boginiami i bohaterami "nieznanej ziemi", których sam tworzy.
Od jego wyobraźni, od stylizowanych opowieści i legend folklorystycznych, wydaje się tworzyć nową, magiczno-fantastyczną przestrzeń typowej dla kolektywnej epickiej twórczości innych narodów. Twórcze cele Kraszewskiego są oczywiste: narrator, bohaterowie zdają się przyjmować rolę Twórcy (Praamžiaus), interpretuje tworzenie ludzi zgodnie z odniesieniami i aluzjami zapisanymi w antycznej mitologii, a także typowych biblijnych obrazów (Bóg-ojciec i Bóg-syn). Tutaj genealogiczna mitologia na Litwie ma inny wymiar niż ta, która powstała w wyniku tradycji Stryjkowskiego - pochodzenie narodu litewskiego jest identyczne z tworzeniem całego świata i ludzi w ogóle:
Tada Praamžius pažvelgė pro dangaus langą / Pažiūrėjo ir savo žemės negalėjo pažinti. [...] Tarė žodį, ranka nubloškė vartus prarajos,
/ Kur dvasios sėdėdamos laukė įsakymų, / Dvi iš jų iššaukė, liepė joms į žemę [eiti]. / Vanda ir Vėją nuėjo. [...] Ji jiems tarė: - Šokinėkite per akmenis, / Ir kiekvienas akmuo pavirs žmogumi. / Kiek kartų senoji šoko, / Tiek užgimė jaunų moterų, / O kiek sykių tas senis peršoko, / Tiek sūnų pakilo nuo žemės. / Taip iš jų kilo devynios poros žmonių, / Ir devynios pirmųjų Lietuvos kartų. [...] Tasai nematomas, praamžinas, nesikeičiantis, / Kuris prieš daugelį metų užrašė, kas bus, / Kurio nuosprendis nei per plauką nepasikeis, /
Yra Okkapirmas, Visų dievų dievas. / Jo sūnus Praamžius valdo žemę, / Prižiūrėdamas, kad būtų vykdomi tėvo lėmimai.
(Naonczas Praamžu spojrzal z okna niebios / Spojrzal, i swojej nie mogl poznač ziemi [...] Rzekl, ręką wrota otchlani odrzucil, / Gdzie duchy, siedząc, rozkazow czekaly, / Dwa z nich wywolal, kazal im na ziemię. / Wanda i Wieja poszly. [...] Ona im rzekla: - Skaczcie przez kamiene, / A každy kamien w czleka się przemieni. / Ilekroč stara skoczyla niewiasta, / Tyle się kobiet narodzilo mlodych, / A ile razy ow starzec przeskoczyl, / Tyle się synow od ziemi podnioslo. / Tak od nich dziewięč par powstalo ludzi, / I dziewięč pierwsze Litwy pokolenia. [...] Ten niewidzialny, odwieczny, niezmienny, / Ktory napisal przed laty, co będzie, / Ktorego wyrok na w!os się nie zmie- ni, / Jest Okkapirmas, Bog nad wszystkie bogi. / Syn jego Praamžu panuje nad ziemią / Strzegąc spełnienia ojcowskich przeznaczeń).
Wielowarstwowy świat Anafielasa nie jest do końca spójny jest niejednorodny, bardziej heterogeniczny dlatego że mitologiczne obrazy zmieniają się w codzienność.
Narracja wysokiej jakości często zmienia się w "przyziemny" styl.
Jak scharakteryzować koncepcję Litwy w trylogii, przede wszystkim w Vītolo Rudzie i Mindaugasie? Ona zbiegnie się często z historiografią tych czasów (na przykład dzieła Teodora Narbutta) sformułowanych pomysłów na temat genezy narodu litewskiego, specyficznego istnienia narodowości litewskiej. To zrozumienie Litwy i jego konceptualne wyczucie XVI wieku zgadza się z popularną legendą o pochodzeniu litewskim od rzymskich Palemonów. Prawdą jest, że w XIX wieku historycy mają na celu zapewnienić spójne i udokumentowane (lub oparte na kryptodokumentach) obrazy z przeszłości, które są tylko stosunkowo fragmentarycznie ozdobione bajkami. Ale od tego typu historycznej wizji do artystycznych przeróbek to tylko jeden krok. Tym bardziej że autor Witoloraudy wspomina że pisze na podstawie litewskich legend, niektóre z tych materiałów zachowały pamięć narodu. Dzieła literackie, dając pełną swobodę wyobraźni, na swój własny sposób absorbują wiedzę faktyczną, przedstawiając intencję autora, który miały swój cel - był bardzo skupiony na celowych działaniach: Kraszewskiego wymyśla tajemniczy kraj Anapilis, później stwarza takich bohaterów magiczne narodziny (np. matka to bogini Milda), jeszcze później pochyla się na kilku kronikarzach, przedstawiając przez nich zawarte fakty, naśladując narrację historiograficzną. Litwa dla Niego to - morze nadprzyrodzonych istot, fantastyczne zdarzeń, bohaterów, gdzie falują historyczne wydarzenia i płyną cienie zwykłego, codziennego życia.
W taki sposób tworzy się dość specyficzny, potwierdzony logiką artefaktów, mit narodowy , który ma cechy kosmogonii i epopeji heroicznych. Jest on oczywiście przyciągnięty do uniwersalności, a na poziomie dyskursu on ma cechy , które należą do książek tego typu - w tego rodzaju pracach charakterystyczny jest styl retoryki i wyższy. Indywidualne autora konstruktywne fantazje, pretendują by stać się równoważne z wielowiekowymi zapisami zbiorowej świadomości i zapisami koncepcji świata. Oczywiście, te cele nie mogą być wymierne i prawdziwe - zarówno dlatego, że to nie był język litewski i nie tylko dlatego - fabuła była to oczywista sztuczność i mistyfikacja , która w intelektualnych kręgach nie mogła być utożsamiana z autentycznymi świadectwami. Należy zgodzić się z Bridget Speičy - która tak oceniła to dzieło „Poemat Kraszewskiego prezentowany jest jako wtórna rekonstrukcja litewskiej mitologicznej epiki, tak poemat został zrozumiany, przez Jemu współczesnych i tych, którzy pisali o niej na początku XX wieku. [...] Chociaż czytelnicy "Aušry" poemat ten podnieśli do rangi starożytnego eposu bohaterskiego, to nie jest typowy epos heroiczny, w nim nie ma tej cechy, która jest specyficzna dla eposu - narodowej społeczności.”
Strona tytułowa "Witoloraudy" Kraszewskiego - wg niektórych eposu narodowego Litwy...
Tekst jest zaczerpnięty z wymienionej książki (opracowania naukowego) ś. p. profesora litewskiej literatury - Algisa Kaledy. Profesor ten dużo uwagi w swoich rzetelnych pracach poświęcał polskiej literaturze oraz związkom litewskiej i polskiej literatury (prace o Adamie Mickiewiczu czy Historia literatury litewskiej - wydana po polsku), przenikaniu się tych kultur...
Źródła:
* Algis KALĖDA "Mitų ir poezijos žemė"Wilno 2011
Tłumaczenie:
* Neringa Zu z Wilna
* Micza z Poznania
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz